Yazıların kategorisi: “Makaleler”

İsmail Tosun Saral, “Avusturya-Macaristan Ordusu 9 Numaralı 24 cm’lik Motorlu Havan Bataryasının Türkiye’deki Faaliyetleri Hakkında Rapor”, Düşünce ve Tarih, Yıl:2, S.6 (Mart 2015), s.32-37.

Zsuzsa Kakuk, “Osmanlıca’dan Macarcaya Geçmiş Olan Kelimeler”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 1968, s.65-80.

Tosun Saral, “Ármin Vámbéry“, 2023, S.162 (15 Ekim 2014), s.76-80.

ANKARA KALESİ

Prof. Dr. ANIL ÇEÇEN

Turancılık denince, insanın aklına on dokuzuncu yüzyılın sonları ya da yirminci yüzyılın başları gelmekte ve birinci dünya savaşı öncesi dönemde, doğu imparatorluklarının çöküşe geçtiği bir aşamada merkezi coğrafyanın yönlendirilmesi çabaları öne çıkmaktadır. On beşinci yüzyıl sonrasında batı Avrupa merkezli bir sömürgecilik bütün dünyaya yayılmış ve batı ülkeleri yeryüzünün bütün kıtalarını sömürmeye başladığı aşamada, dünyanın doğu bölgesinde üç ayrı imparatorluk bu duruma karşı denge sağlamaya çalışmıştır. Beşinci yüzyılda kurulan Rus prensliği kuzey bölgelerinde bir büyük doğu imparatorluğu olarak harita üzerinde yayılırken, on üçüncü yüzyılda kurulmuş olan Osmanlı İmparatorluğu merkezi coğrafyanın egemeni oluyordu. Daha sonraki aşamada ise Osmanlı devleti Asya ve Afrika topraklarında ticaret yolları üzerinden yayılırken, Osmanlının geri çekildiği Doğu Avrupa ve Balkan yarımadası üzerinde, üçüncü bir doğu devleti olarak Avusturya-Macaristan İmparatorluğu kuruluyordu. Batılılar, Viyana’dan ötesini doğu olarak tanımlarken, her üç imparatorluğu doğu devletleri olarak görüyorlardı. Yirminci yüzyılın başlarına kadar devam edip gelen bu süreç içerisinde, üzerinde doğu imparatorluklarının yer aldığı dünyanın merkezi coğrafyası üzerinde hiç kimse geleceğe dönük bir arayış içerisine girmiyor, dünya tarihini belirleyen olaylar bir anlamda batının sömürgeci devletleri ile doğu bölgesinin üç imparatorluğu arasındaki çekişmeler zincirinde belirleniyordu. Birinci dünya savaşına kadar devam edip gelen bu durum, bütün dünya savaşa doğru sürüklenirken savaş öncesi çekişmeler ile bozulmaya başladığı için, geleceğe dönük yeni arayışlar evrensel düzeyde siyasetin gündemine gelip oturuyordu.

Avrupa merkezli dünyanın beş yüz yıllık hegemonya tarihinde gündeme gelmeyen, merkezi coğrafya arayışları, birinci dünya savaşına doğru giderken ortaya çıkıyordu. Asya ve Avrupa kıtalarının kuzey bölgelerini kapsayan büyük bir hegemonya alanına sahip olan Rus Çarlığı batılı ülkeler tarafından baskı altına alınamayınca, bu büyük gücü arkadan vurmak üzere Japon İmparatorluğu kışkırtılıyor ve, ABD destekli Japon ordusu Asya’nın doğu kıyılarından kıtanın içerisine girerek, Rus devletini arkadan vuruyordu. Yirminci yüzyılın ilk yıllarında, batılı güçlerin yenemediği Rus ordusunu bir doğulu güç olarak Japon imparatorluğu ABD’nin arkadan sağladığı destekler ile askeri yönden yeniyor ve böylece merkezi coğrafyanın kuzey bölgesinde yer alan büyük devlet yapılanması çöküyordu. Ruslar Avrupa toprağı olan Kiev’de ilk devletlerini kurmalarına rağmen, kuzey bölgesinde Asya’ya doğru yayılmışlar, Hazar göçleri sonrasında bu alanda kurulmuş olan Altın Orda imparatorluğunun dağılması üzerine de, geride kalan hanlıkları ele geçirerek, tam anlamıyla bir Asya devleti haline gelmişlerdir. Hazar uzantısı Türk boylarının dağılması, bir kısmının Avrupa’ya, diğer kısmının da Kafkasya üzerinden Orta Doğu bölgelerine göç etmesi üzerine, Ruslar eski Türk toprakları üzerinde yayılma şansı elde ederek bunu kullanmışlardır. Batılı devletler Rusya’yı Avrupa kıtasından uzak tutmak için çaba göstermişler, Ruslar Avrupa’ya saldırma noktasına gelince Osmanlıları kışkırtarak Rusların üzerine sürmüşlerdir. Roma imparatorluğu sonrasında, bir büyük Slav gücü olarak Rus devleti öne çıkarken, dünyanın diğer güçleri bunu önlemek ve Rusların önünü kesmek üzere çeşitli komplo ve senaryolar ile öne çıkmaya ve Rusya’nın hegemonya alanını daraltmaya çaba göstermişlerdir. Avrupa’dan kovulan Rusya Asya topraklarında güçlenince, bu kez de ABD destekli bir Japon saldırısı Asya üzerinden desteklenerek, Rus Çarlığı yıkılmaya çalışılmıştır.

On dokuzuncu yüzyılın sonlarına doğru zayıflayan Rus Çarlığı, Yirminci yüzyılın ilk yıllarında doğudan gelen Japon saldırısına direnemeyince, Rus Çarlığı yıkılma noktasına gelmiş ve bu büyük ülke Sovyet devrimine kadar sürecek olan uzunca bir karışıklık dönemine girmiştir. Merkeze bağlı bulunan büyük toprakları eskisi gibi kontrol etme gücünü elinden kaçıran, Rus Çarlığı Japon ordusuna da yenilince Rus milletine dayanan egemenlik düzeni yıkılmış ve bu aşamadan sonra devrimlere yönelen girişimler, Rusya’yı kurtarmaya çalışmış ama bir türlü bu doğrultuda istenen başarılar elde edilemeyince, Rus milliyetçiliği geniş alanları kendi kontrolü altında tutabilmek üzere yeni arayışlar içerisine girmiştir. Dar kapsamlı bir milliyetçilik ile Rusya’nın eski imparatorluk topraklarını merkezi bir düzene bağlayamayacağı anlaşılınca, bunun üzerine Rus milletinin ana unsuru olarak öne çıktığı Slav topluluklarının birlikteliği savunulmaya başlanmıştır. Yirminci yüzyıla girerken, Rus milliyetçiliğinin yerini Panslavizm’in alması ile yeni bir dönem başlamış ve Moskova merkezli Rus hegemonyasının gene eskisi gibi imparatorluk toprakları üzerinde devam edebilmesi için, bütün Slav toplumlarını ortak bir çatı altında toplayacak bir Panslavizm akımı, Rus milliyetçiliğinin yeni yüzü olarak dünya kamuoyuna sunulmuştur. Rus milliyetçiliğinin duygusallığı, Slav topluluklarının yaşadığı geniş topraklar üzerinde daha gerçekçi bir politika olarak Panslavizm’in ortaya çıkışı ile birlikte aşılmaya çalışılmıştır.

Doğu imparatorluklarının batılı emperyalistler karşısında güç kaybederek çöküşe geçmesi üzerine, bu büyük devletlerin harita üzerinde işgal etmiş olduğu geniş alanların geleceği tartışılmaya başlanmıştır. Avrupa merkezli dünyada batı bölgelerinde modern anlamda devlet yapılanmaları ortaya çıkmasına rağmen, doğu bölgelerinde batıda olduğu gibi çeşitli toplulukların devletleşme olgusu görülememiştir. Nitekim bu yüzden, Birinci dünya savaşı sonrasında doğu bölgelerinin geleceği ile ilgili olarak Azerbaycan’ın başkenti Bakü’de bir kongre toplanırken, bunun adına “Doğu halkları kurultayı “denilmiştir. Merkezi coğrafyanın ötesinde ciddi devlet yapılanmaları bulunmadığı için, bütün Asya kıtasının geleceği ile ilgili düzenlenen uluslararası kongre de, doğu bölgelerinde yaşayan halklar esas alınmış ve bunlar üzerinden doğu bölgelerinde yeni bir siyasal düzen oluşturulmaya çalışılmıştır. Cihan savaşı sonrasında dünyaya yeni bir düzen verilirken, doğu bölgesinin imparatorlukları geride kalmış ve bu bölgede yaşayan halklar esas alınarak, eskisinden farklı bir gelecek oluşturulmaya çalışılmıştır. Bu doğrultuda Panslavizm ile gelecek arayışının yeterli olamadığı bir aşamada, Sovyet devrimini dünya güçleri destekleyerek, Panslavizm yerine Pansovyetizm’i getirerek, Sovyet devrimi sonrasında dünyanın merkezi alanı ile doğu bölgelerine yönelik bir ideolojik siyasal yapılanma yaymaya çalışmışlardır. Panslavizm Slav kökenli bütün halkları Rus İmparatorluğu sonrasında daha geniş bir Rus milliyetçiliğinin çıkarları doğrultusunda bir araya getirmeye çalışırken, bu bölgenin geleceği ile ilgili olarak batı dünyasında bazı yeni arayışlar da gündeme gelmiştir.

Yıkılmakta olan Rus hegemonyasının sonrası için Ruslar Panslavizm ile yeni yapılanmayı devreye sokmak isterlerken, doğu imparatorluklarının üzerinde yer aldığı merkezi coğrafya alanında yeni Rus hegemonya planlarına karşı alternatif arayışlar da öne çıkmıştır. Rus imparatorluğu yıkılırken, bu ülkenin sınırları içerisinde yer alan Türk ve Müslüman toplulukların, gelişmiş batılı ülkeler düzeyine gelebilmek üzere yeni arayışlar içine girdiği görülmüştür. Rusya’nın Müslüman toplumlarını bir çatı altında toplamak isteyen Panislamizm akımı ile gene bu doğrultuda bütün Türk topluluklarını bir büyük Türk imparatorluğu çatısı altında toplamak isteyen yeni bir tür Türkçülük Pantürkizm olarak öne çıkmıştır. 1905 yılındaki Japon yenilgisi üzerine Rusya karışmış ve 1917 Sovyet devrimine kadar karışıklık dönemi devam ederken, Panslavizm girişimlerine karşı, hem Panislamizm hem de Pantürkizm akımları yeni alternatif arayışlar olarak tartışma gündemine getirilmiştir. Dünyanın en büyük kıtasına egemen olabilme doğrultusunda en geniş devlet yapılanması arayışları pancılık akımlarını da öne çıkarmış, milliyetçiliğin yetersiz kaldığı aşamalarda ortak etnik kökenden gelen, ya da aynı sosyolojik ya da kültürel özellikleri taşıyan toplumlara daha büyük devletler olarak toparlayabilmenin çabaları siyasal gündemde belirleyici olmaya başlamıştır. Milliyetçilik akımlarının böldüğü, büyük imparatorluk alanlarında daha küçük milli devletlerin kurulmaya başlandığı bir aşamada pancılık akımları, birleştirici ve uzlaştırıcı girişimler olarak, daha geniş siyasal yapılanmaların öncüsü olmuştur. Büyük doğu imparatorlukları çökerken, daralan sınırları eski genişliğinde tutabilmek üzere milliyetçiliğin yetersiz kaldığı bir aşamada ortak özellikler, etnik kökenler, din ve kültürel yapıların eskisi gibi daha geniş imparatorluk coğrafyasında birlikte var olabilmesi için, pancılık akımları alternatif olarak devreye sokulmuştur.

Rusların, Orta ve Ön Asya bölgelerinin birlikteliği için düşünmüş olduğu Panslavizme karşı, ikinci alternatif pancılık akımı, Rusya’nın bu doğrultudaki genişleme arayışlarına karşı Pangermenizm olarak ortaya atılmıştır. Roma İmparatorluğu’nun dağılmasından sonra bin yıldan fazla bir zaman dilimi içerisinde dağınık bir biçimde yaşayan Germen kavimleri sürekli olarak birbirleriyle çarpışmışlar ve bu yüzden bir araya gelerek İngiltere ve Fransa gibi ulusal birliklerini tamamlayamamışlardır. Batı Avrupa’nın millileşen ulus devletleri sömürge savaşlarına çıkarak yeryüzü karalarında rekabete geçerken, Germen kavimleri sürekli savaşarak birbirlerini kırıyordu. Aynı doğrultuda, İtalya’daki şehir devletleri de bir büyük çekişmeye Akdeniz hegemonyası doğrultusunda girdikleri için, İtalyan ve Alman ulusal birliklerinin tamamlanması gecikiyordu. Paris’te 1871 yılında bir komünist yönetim kurulmasına üzerine, Avrupa burjuvazisi çeşitli önlemler alıyor ve aynı yıl içinde Pangermenizim akımının sonucu olarak Alman siyasal birliği oluşturuluyordu. Böylece, Avrupa’nın doğusunda başlatılmış olan Panslavizm arayışlarına karşı en somut cevabı, Almanlar Pangermenizm akımı ile vererek, Alman milliyetçiliği doğrultusunda doğu Avrupa’da yer alan bütün Germen kavimlerinin ortak bir çatı altında tek bir devlet olarak bir araya gelmesi için girişimlerde bulunuyorlardı. Alman devleti Pangermenizm ile kendi siyasal birliğini sağladıktan sonra, diğer Germen asıllı kavimleri de kendi yanına çekebilmenin arayışı içine giriyordu. İşte bu aşamada Birinci dünya savaşına giden yolda bir Panslavizm ve Pangermenizm çekişmesi, dünyanın siyasal gündeminin belirlenmesinde etkin bir unsur konumuna geliyordu.

Alman birliğini sağlayan Germenler, batı Avrupa kapılarının kapalı olması nedeniyle kıtanın doğusuna doğru yöneliyorlardı. Orta Avrupa’da kurulmuş olan büyük devlet olarak Almanya dünya siyaset sahnesine ağırlığını koyarken, bir milli politika olarak Ostpolitik denilen doğu siyasetini uygulama alanına getiriyordu. Merkezi Avrupa’da kurulan Alman devleti, Pengermenizm akımı ile çevredeki bütün Germen devletçiklerini tek çatı altında topladıktan sonra, doğuya doğru açılımı ulusal bir dış politika olarak gündeme getiriyordu. Almanya bütün çabalarına rağmen Hollanda, Avusturya ve Danimarka gibi Germen asıllı batı devletlerini çatısı altında birleştiremiyordu. İngiltere, Fransa ve Amerika üçlüsü Atlantik güçleri olarak Merkezi Avrupa gücü olarak Almanya’nın Pengermenizm akımı yolundan iyice güçlenmesini istemiyorlardı. Almanya Pangermenizm akımı üzerinden ulusal birliğini sağladıktan sonra, Atlantik güçlerinin dünyanın merkezi coğrafyasında etkin bir konuma gelmesini önlemek üzere ikinci bir pancılık akımının öncüsü oluyor ve Müslüman toplulukların yaşadığı topraklar üzerinde Almanya merkezli bir Panislamizm akımını örgütlüyordu. Alman devleti Pangermenizm ile Avrupa kıtası üzerinde güçlü yapısını oluşturduktan sonra, doğuya açılarak genişleme ve batılı emperyalistler ile rekabet etme aşamasında Panislamizmi ikinci bir siyasal akım olarak kendi öncülüğünde İslam coğrafyasına dönük bir biçimde devreye sokuyordu. Osmanlı ve İran imparatorluklarının sınırları içerisinde yaşayan Müslüman ahaliyi bir araya getirme doğrultusunda Alman ajanları, Alman imparatorunun sünnet olarak İslam dinini kabül ettiği yalanını, Orta Doğu ve Avrasya coğrafyasında yaşamını sürdürmekte olan tüm Müslüman toplumları etkilemek üzere empoze etmeye çalışıyordu.

Alman emperyalizmi, Panislamizm akımını Doğu Avrupa’dan başlayarak doğuya doğru örgütlemeyi ve İslam toplumları üzerinden bütün Orta Doğu ve Orta Asya’yı, bu siyasal akımı kullanarak kendisine bağlamak ve böylece Osmanlı İmparatorluğu ile İran Şahlığı’nı haritadan silmeyi hedefliyordu. Müslüman olduğu söylenen bir Alman İmparatoru’nun etrafında Panislamizm kullanılarak tüm İslam toplumları bir araya getirilmeye çalışılıyordu. Bir anlamda Alman devletinin dünya hegemonyası, Avrasya kıtasının ele geçirilmesine ve bu doğrultuda İslam dininin aracı olarak kullanılmasına dayanıyordu. Böylece, doğu imparatorlukları çökerken, batılı emperyal güçlerin tam merkezi alana girişi aşamasında, ikinci bir pancılık akımı Panislamizm olarak devreye giriyordu. Germen asıllı kavimlerin hemen hepsinin Avrupa kıtasında yerleşik olması nedeniyle Pangermenizmin Orta Doğu ya da Orta Asya’da geçerlilik kazanması mümkün değildi. Bu yüzden Alman hegemonya düzenini doğuya açılarak bütün Asya kıtası üzerinde geçerli kılabilmenin yolu olarak, Panislamizm, Pangermenizm’in tamamlayıcısı olarak Müslüman olduğu söylenen Alman İmparatoru öncülüğünde kullanılmaya çalışılıyordu. Böylesine büyük bir yalana sığınarak Alman ajanları Avrasya coğrafyası üzerinde Ruslara karşı mücadele ederken, Panislamizm sayesinde bütün Müslüman toplumları arkalarına almaya çalışıyorlardı. Böylece, Pangermenizm akımı ile dünya sahnesine çıkmış olan Alman ulus devleti, Panislamizm’i kullanarak Müslüman coğrafyası üzerinden merkezi alan imparatorluğu oluşturmaya çaba gösteriyordu. Almanlar iki pancılık akımı sayesinde hem varlıklarını ortaya koyuyorlar, hem de genişleyerek emperyalizm mücadelesindeki yerlerini almaya çalışıyorlardı. Doğu İmparatorluklarının sınırları içerisinde yer alan geniş toprakların hegemonyasında, Panslavizm ile beraber Panislamizm ve Pangermenizim yarışı, tarihsel konjonktürün gündeme getirdiği bir doğrultuda uygulama alanına geliyordu.

Doğu Avrupa’nın Germen ve Slav topluluklarını kendi hegemonyası altına alma doğrultusunda Rus ve Alman devletleri birbirleriyle yarışırken, bu coğrafya da geçmişten gelen bir yaşam süreci içinde yaşayan Türk ve Müslüman asıllı topluluklar, ister istemez Alman ve Rus emperyalizmleri arasında sıkışıp kalıyorlardı. Bu aşamada bir Orta Avrupa devleti olarak Macaristan, Alman İmparatorluğu ile Avrasya bölgesi arasında kalıyor ve Ruslar ile Almanlar arasında başlatılmış olan Doğu hegemonyası kavgasında giderek doğu Avrupa koridoruna sıkışıp kalıyordu. Bir orta Avrupa devleti olarak Macaristan, Hazar bölgesinden gelen göçler sonrasında onuncu yüzyılda Tuna nehri kıyılarında, büyük bir imparatorluk yapısında dünya tarihi içindeki yerini alıyordu. Adriyatik denizi ile Baltık denizi arasında yayılan bir doğu Avrupa krallığını onuncu yüzyılda kurmuş olan Macarlar, daha sonraki gelişmeler çerçevesinde bu hegemonyalarını koruyamamışlardır. Avrupa’daki toplumsal olaylar ve sürekli savaşlar yüzünden Tuna kıyısındaki krallıklarını Macarlar uzun süreli olarak koruyamamışlardır. Macar krallığı zayıflayarak geri çekilme noktasına gelince, Osmanlı İmparatorluğu bu devleti işgal ederek iki yüzyıla yakın bir süre sınırları içerisinde yönetmiştir. Osmanlı İmparatorluğunun geri çekilme aşamasına geldiği noktada da Balkanlar’daki otorite boşluğunu Avusturya İmparatorluğu doldurmaya başladığı aşamada ise, Macarların resmi katılımı ile Avusturya-Macaristan İmparatorluğu kurulmuştur. Osmanlı ve Rus imparatorluklarından sonra üçüncü bir doğu imparatorluğu olarak ortaya çıkan bu ortak devlet, yirminci yüzyılın başlarına gelindiğinde zayıflamış ve giderek Almanya –Rusya rekabetinin çekişme alanı konumuna düşürülmüştür. Avusturyalıların Germen asıllı olmaları nedeniyle, Pengermenizm çatısı altında yer almaya doğru bir hazırlık Avusturyalılar içinde gelişmeye başlayınca, İmparatorluğun diğer yarısını temsil eden Macar Devleti ve Macar toplumu da kendilerine yeni bir gelecek arama noktasına gelmişlerdir.

Hazar İmparatorluğunun son dönemlerinde ilk Macar devletini sekizinci asırda Hazar gölünün kuzeyinde kurmuş olan Macarlar, daha sonraki aşamada göçler yolu ile orta Avrupa’ya gelerek önce bir krallık sonra da imparatorluk kurmuşlar ama daha sonraki aşamalarda Avrupa’nın ortasına sıkışıp kalarak, diğer büyük devlet oluşumlarının baskısı altında kalmışlardır. Almanlar ile Ruslar arasına sıkışıp kalan Macarlar, kendilerine eskiden olduğu gibi imparatorluk dönemindeki gibi geniş alanlarda özgürlük ve hegemonya aramaya çalışmışlar ama Alman, Rus ve Osmanlı hegemonyalarının baskısı altında kalarak bir türlü, Ruslar ve Almanlar gibi büyük bir siyasal gücü, yeni bir devletleşme oluşumu ile sağlayamamışlardır. Almanlar Pangermenizm ile doğuya doğru açılırken, Macaristan’ı ezerek geçmeyi düşünmüşler, Ruslar ise kendi hegemonyalarını Avrupa ortalarına taşımak istedikleri aşamada Tuna nehri kıyılarına gelerek Macarların ülkesini işgal etmişlerdir. Avrupa içi çekişmelerde, Orta ve Doğu Avrupa güçleri arasında sıkışıp kalan Macarlar, bu sıkışıklıktan kurtulabilmek, Panslavizm ya da Pangermenizm’in çizmeleri altında ezilmemek üzere, kendileri için yeni bir çıkış yolu aramaya başlamışlardır. Avrupa kıtasına gelince Vatikan’ın etkisiyle Hristiyan olan Macarlar bu yüzden Türk ve İslam dünyasından uzaklaşmışlar ve Hristiyan Avrupa kıtası içinde eriyip gidince kendi geçmişlerini unutmuşlardır. Avrupa kıtasının ortasında beş yüz yıllık bir krallık kurabilecek kadar ileri giden Macarların, Hristiyan dinini benimsedikten sonra iyice bu kıta ile bütünleşerek, geçmişlerini ve eski geleneksel yapılarını unutma aşamasına geldikleri görülmüştür.

Birinci dünya savaşı sürecinde, Pangermenizm ile Panslavizm Doğu Avrupa bölgesini ele geçirme yarışına kalkışırken, arada kalıp ezilmemek ve büyük bir savaş içinde fazla insan kaybetmemek üzere Macar aydınları arasında bir arayış başlamış ve bu gibi girişimlerin sonucunda Macarlar tekrar eski köklerine döndükleri noktada, Asya kıtasından gelip bu topraklara yerleşme gerçeği ile karşı karşıya kalmışlardır. Bin iki yüz yıldır Avrupa kıtasının ortalarında yaşayan ve bu bölgede bağımsız devletler ile imparatorluk kuran Macarlar, giderek genişleyen Pangermenizm ile Panslavizm arasında sıkışıp kalınca, bu iki büyük hareket karşısında eriyip yok olmamak üzere, Macar aydınları arasında kendi kökenlerini öne çıkararak ayrı bir akım biçiminde geliştiren yeni bir pancılık akımı örgütlenme aşamasına gelinmiştir. İşte bu akım Panturanizm olarak siyaset sahnesinde öne çıkarken, Macarların tarih sahnesine çıktığı coğrafya esas alınmıştır. Bir orta Avrupa ülkesi olmasına rağmen kendilerini kurtarma doğrultusunda bir Panavrupacılık akımını kurtuluş çaresi olarak görmeyen Macar aydınları, silkelenip kendilerine döndükleri noktada bir Asya toplumu olduklarını kimliklerini ve ulusal yapılarını koruma noktasına hatırlayarak, Panturanizm akımıyla ortaya çıkmışlardır. Panturanizm, dünyanın merkezi bölgesi olan Avrasya kıtasında Pangermenizm ile Panslavizme dayanan Alman ve Rus emperyalizmlerine teslim olmamak üzere örgütlenmiş bir akımdır. Tarihsel olarak Macarların geçmişi incelendiğinde, bugün Rusya Federasyonu sınırları içerisinde ayrı bir devlet olarak yer alan Başkürdistan ülkesinden geldikleri anlaşılmaktadır. Hazar denizinin kuzey bölgesinde yer alan Başkürdistan ilk Macar devletinin kurulduğu bölge olmuş ve daha sonra göçler yolu ile Avrupa katısına gidilince, ikinci Macar devleti Tuna nehri kıyılarında kurulmuştur. Yirminci yüz yılda, dünya savaşları ile yeni bir dünya düzeni kurulmaya çalışılırken, bütün halklar ve toplumlar kendi kimliklerini yeniden gözden geçirmek zorunda kalmışlar, tarih sahnesinde eriyip gitmemek için kendilerine özgü bir çıkış yolu olarak Başkürdistan’ın tam ortalarında yer aldığı Turan coğrafyası hareket noktası olarak benimsenerek, Pangermenizme, Panslavizme ve Panislamizme karşı ayrı bir çizgide Panturanizm, Macar aydınlarının öncülüğünde dünya sahnesinde yerini almıştır.

Panturanizmin siyasal bir akım olarak tarih sahnesine çıkışı, emperyal bir hegemonya arayan Macar emperyalizminin girişimleriyle değil aksine, Panslavizm ya da Pangermenizm gibi iki emperyalist akımın çekişme ve çatışma alanı ortasında kalarak yok olmamak üzere, Macar aydınlarının gündeme getirmiş olduğu bir ulusal var olma ve kendini savunma refleksidir. İmparatorlukların çöktüğü bir aşamada, belirli bir bölgede topluca yaşayan insan gruplarını bir araya getirmek, ya da kendi devletlerinin eski imparatorluk alanlarındaki siyasal gücünü koruyarak yola devam etme çabasında olan emperyal politikalar kendi pancılıklarını bölge halklarına dayatınca, Slav ya da Germen asıllı olmayan Macarların tarihsel köken arayışları gündeme gelmiştir. Macarlar Hrıstıyan kimlikleri yüzünden uzaklaştıkları Türk dünyasına geri dönünce kendi gerçek kimliklerini görmüşler ve bütün Ural- Altay halkları gibi Turan bölgesinin Türk asıllı kavimlerinden olduklarını anlamışlardır. Hazar imparatorluğu gibi bir büyük Türk devletinin uzantısı olarak göçler yolu ile Avrupa kıtasının ortalarına gelerek bin yılı aşkın bir süredir bu bölgede yaşamlarını sürdüren Macarlar, Alman ve Rus emperyalizmlerinin ayağının altında kalmamak üzere, yüzlerini doğuya dönerek kendileri için bir çıkış yolu aramaya yönelmişlerdir. Bu nedenle, tarih sahnesine çıkmış oldukları bölgenin adını öne çıkararak, Ural-Altay bölgesinden ortaya çıkmış olan halklara Turani kavimler demişler ve kendilerini de Turan toplumları içerisinde sayarak, Panturanizmi kendi kökenleri ile tarihsel geçmişlerine en uygun yol olarak görmüşlerdir. Bir orta Avrupa milleti olarak Macarlar köklerine döndükleri aşamada, tıpkı Almanlar gibi bir doğu politikasını öne çıkarmaya çalışmışlardır. Almanların Ostpolitik adını verdikleri milli doğu politikasına paralel bir çizgide Macarları da doğu politikalarına Turanizm adını vererek, Panturanizmin öncülüğünü yapmaya çalışmışlardır.
Turancılık, Slavcılık, Germencilik ve İslamcılık akımlarına karşı bir ulusal savunma ya da alternatif arayışı olarak gündeme geldiği aşamada, Macaristan’da Turan Cemiyeti kurulmuş, ayrıca bu doğrultuda başka örgütlenmelere gidilerek Macarlar ile beraber Avrupa kıtasının Türk asıllı toplulukları ile yakın ilişkiler geliştirilmeye çalışılmıştır. Tarihteki adı Fin-Ogur göçleri olan toplumsal hareketlilik süreci içerisinde, Hazar bölgesinden Avrupa’nın çeşitli bölgelerine yayılmış olan Türk asıllı toplumlar olan Bulgarlar, Finliler, Estonlar ve Çekler ile yakın ilişkiler kurularak, Germen ve Slav asıllı kavimlere karşı bir Turan birlikteliği Panturanizm çizgisinde sağlanmaya çalışılmıştır. Macaristan bu aşamada, Avrasya’daki Rusya ve Almanya hegemonya arayışının alternatif merkezi haline gelince, Macar aydınları ülkelerinden kalkarak Orta Doğu ve Orta Asya yollarına düşmüşler ve kendilerinin de içinden çıkmış oldukları Turan coğrafyasının yeni dönemdeki durumunu tespit etmeye çalışmışlardır. Macarlar kendi gelecekleri açısından çok korktukları bir Almanya ve Rusya savaşı sırasında savaş alanının ortasında kalarak yok olmak istemedikleri için, kendilerinin Turan adını verdikleri bölgedeki Türk ve Müslüman asıllı halkların durumlarını da belirlemeye çalışmışlardır. Önceliği kendi anavatanları olan Başkürdistan’a veren Macar aydınları, bu bölgenin iç Asya tarafında kalması ve bu yüzden geri dönme ve yeni bir göç mekanı olması açısından yetersiz kaldığını belirleyince, Ön Asya coğrafyasının en cazip bölgesi olan Anadolu yarımadası ile de yakından ilgilenmişlerdir. Osmanlı İmparatorluğunun da bir Türk devleti olması yüzünden, bu bölgeye kendilerini daha yakın hisseden Macarlar, bir büyük savaş sırasında Turan bölgesine geri dönüş istikametinde Doğu Anadolu bölgesini kendileri açısından yerleşmek için uygun bir bölge olarak görmüşlerdir. Bu doğrultuda üç yüz den fazla Macar aydını, Osmanlı ülkesine gelerek, Anadolu yarım adasını karış karış gezmişler ve bu ülkeyi, bir büyük savaş sırasında yeni yerleşme alanı olarak belirlemişlerdir. Asya kökenli bir halk olarak kendi geleceklerini Avrupa ‘da değil, tarih sahnesine çıktıkları topraklarda aramaya başlayan Macar aydınları sahip oldukları tarih bilinci ile, dünyanın yeniden biçimlenmesi aşamasında hem kendi açılarından hem de dünya dengeleri yüzünden etkin olmaya çaba göstermişlerdir.

Birinci dünya savaşı sırasında Almanya ile birlikte hareket eden Macarlar, doğuya doğru yöneldikleri aşamada Panturanizmi daha da geliştirmişler ve Bulgarlar ve Osmanlılar gibi iki önemli devlet ile, batı Avrupalı Atlantik güçlerine karşı ortak bir savaş içerisinde yer almışlardır. Atlantik emperyalizmi İngiltere ve Fransa üzerinden dünyanın merkezine dönerek, Avrasya kıtasını ele geçirmeye yöneldiği bir aşamada, dünyanın doğusunda yer alan Turan bölgesinin halkları bir araya gelerek kendi anavatanlarında daha güçlü bir çıkışın arayışı içinde olmuşlardır. Macar aydınlarının orta Avrupa bölgesinde başlattıkları Turan kökenli kavimlerin gelecek arayışı, Bulgaristan ve Osmanlı İmparatorluğu üzerinden Kafkasya ve Hazar bölgesine kadar ulaşmış ve bu doğrultuda Panturanizm akımı Panslavizm, Pangermenizm ve Panislamizm akımlarına karşı Türk asıllı toplulukların geleceği açısından devreye girmiştir. Cihan savaşları ile dünya düzeni yeniden kurulmak istenirken, Slav ve Germen asıllı toplumlara karşı Turan asıllı kavimler bir araya gelerek birleşmek zorunda kalmışlardır Ural-Altay, ya da Turan denilen bölge kökenli olarak dünya sahnesine çıkmış olan bütün Türk asıllı kavimlerin ortak bir gelecek arayışı olarak Panturanizm, en batılı ve gelişmiş Turan toplumu olan Macaristan’da dünya sahnesine çıkmış olması bir rastlantı değil, aksine tarihsel sürecin ortaya çıkardığı bir siyasal birikimin sonucudur. Macarlar, Turan bölgesini yeniden keşfederlerken tarih sahnesindeki Türk varlığını sorgulayarak, geleceğin dünyası için Panturanizmi bir çıkış yolu olarak görüyorlardı. Turanizm, Macar milleti üzerinden bütün Turan kavimlerinin ve Türk dünyasının yeniden ayağa kalkışının bir anlamda yeni simgesi olarak öne çıkıyordu.

Turancılık Macaristan’da ortaya çıktıktan sonra bütün Türk dünyasında hızla yayılırken Osmanlı İmparatorluğu içinde de tartışılmaya başlanmış ve Türk asıllı Osmanlı toplulukları içinde çok hızlı bir biçimde etki sağlayarak, imparatorluk sonrası dönemde, bir Türk devletinin kurulmasına giden yolda önemli bir ölçüde katkı sağlamıştır. Osmanlı’dan Türkiye’ye geçerken, Turancılığın getirdiği uyanış ile Türkçülük akımı devreye girmiş ve bu akımın hızla örgütlenmesi sayesinde, ulusal kurtuluş savaşı sonrasında Türkiye cumhuriyeti çağdaş bir devlet olarak kurulmuştur. Ön Asya ve Orta Asya bölgelerini içine alan, Hazar ve Kafkasya merkezli alana, Turancılık akımı sonrasında Turan bölgesi adı verilmiştir. Güneyinde İran’ın yer aldığı, Turan coğrafyası, Hazar denizinin iki yakasında bir araya gelerek Çin seddine kadar uzanan bütün Türk toplumlarını içine alacak bir düzeyde gelişmeler göstermiştir. Orta Asya, Kafkasya, Hazar, Ön Asya ve Balkanlar gibi bölgelerde yaşamlarını sürdüren Türk asıllı topluluklar, daha sonraki aşamada Avrupa’daki Turani kavimler ile bir araya gelebilmenin yollarını Panturanizm akımı sayesinde bulabilmişlerdir. Bu yönü ile Turancılık, Slav, Germen, Latin ve Anglosakson halklarına karşı, Turan bölgesinden tarih sahnesine çıkan Türk asıllı toplulukların var olma ideolojisidir. Bu yönü ile de, ciddi bir haklılık temeline sahip bulunmaktadır. Dünya haritasında yer alan bütün uluslar ve halklar gibi, Turan halklarının da var olma ve yaşamlarını sürdürme hakları bulunmaktadır. Batılı ya da Avrupalı uluslar kendi çıkarları doğrultusunda bir dünya hegemonyası oluşturabilmek için dünya savaşlarını gündeme getirirken, tüm diğer halklar gibi Turan kavimleri ve toplumları da kendi varlıklarını koruyabilmenin ve güvence altına alabilmenin yollarını arayacaklardır. Macar aydınlarının bu alanda öncülük yaparak öne çıkmalarıyla, Germen ve Slav asıllı toplulukların yeni emperyal düzenler oluşturarak, Turan asıllı kavimleri yok etme projeleri önlenebilmiştir. Bu gerçek de, Turancılığın emperyalist amaçlı saldırgan bir ideoloji değil, Rus, Alman, Latin ya da Anglosakson kökenli toplumların saldırganlığına karşı tamamen savunmacı bir çizgide haklılık gösteren bir yaklaşım olduğunu açıkça göstermektedir. Turancılık akımı, Türk asıllı Turan kavimlerinin varlığını korumak ve diğer saldırgan ırkçı ideolojilere karşı, Türk ve Turan dünyasının haklı ve meşru var olma mücadelesiyle dünya barışını meşru zeminde oluşturabilmenin arayışıdır. Hiçbir biçimde saldırgan bir ırkçılık olmayan Turancılık, bu yönü ile ele alındığında bütünüyle haklılık kazanmaktadır.

Tosun Saral

AVUSTURYA-MACARİSTAN ORDUSU MENSUBU HAVAN VE OBÜS BATARYALARI, OSMANLI CEPHELERİNDE KAYDA DEĞER İŞLER BAŞARMIŞLARDI…

Bu “15”lik
başka bir 15’likti…

 

 

Yüzbaşı Manouschek kumandasındaki 15’lik obüs bataryası, Seddülbahir’den sonra İzmir yakınlarındaki Kösten adasının da düşmandan temizlenmesinde yararlılık gösterdi…

Çanakkale savaşlarının bütün devrelerinde müttefikimiz Almanya ve Avusturya-Macaristan ile karadan ve denizden irtibat olmadığı için, bu ülkelerden cephane ithali ve ikmali mümkün değildi. Ordumuz, elinde mevcut stoklarla idare etmek zorunda kalmıştı. Bu da bilhassa topçu atışlarının epey kısıtlanmasını gerektiriyordu.

Almanlar, Çanakkale düşerse savaşın kendi aleylerinde neticeleneceğini takdir ederek Sırbistan’ı ortadan kaldırmaya ve Balkan yolunu açmaya karar verdiler. 6 Eylül 1915’te Bulgaristan’la bir askeri ittifak yaparak Alman General Mackenzen komutasındaki bir Alman ve Avusturya-Macaristan ordusu ile hedeflerine ulaştılar.

Sırbistan yolunun açılmasıyla Kasım ayında nihayet çoktan beri beklenilen Alman ve Avusturya-Macaristan askeri malzemeleri ve topçu cephanesi Çanakkale’deki 5. Ordu’ya ulaştı. Böylece savaşın lehimize sonuçlanması hususundaki ümitler de güçlendi. O zamana kadar Türk topçusu iyi talim ve terbiye edilmiş ve çok güzel atış yapmaktaydı. Ancak, kalitesiz ve az cephane ile ancak sınırlı sonuçlar alınıyordu. Ayrıca, Türklerin elinde havan topu da yoktu. Oysa bu silah, Gelibolu kıyılarına ve yamaçlarına yerleşmiş olan düşmanı vurabilecek en etkili silâhtı. Düz yollu Türk topları düşmana fazla kayıp verdiremiyor, sadece deniz taşıtları ve hücuma kalkan düşman piyadesine karşı etkili oluyorlardı. Škoda Fabrikaları’nın ürettiği havan topları (mörser) ve obüsler (Howitzer) o devrin en rakipsiz silâhlarıydılar.

Kasım 1915 ortasında ve Aralık ayının başında, Türk olmayan ilk takviye birlikleri Gelibolu’ya ulaştı. Bunlar Avusturya – Macaristan birlikleriydi; bir 24 cm’lik motorlu havan bataryası (K.u.K. 24 cm. Motormörser-Batterie No. 9) ve bir adet 15 cm’lik obüs bataryasıydı (Howitzer Batterie No. 36)… İlki Anafartalar Grubu’na, ikincisi ise (15 cm’lik 36 nolu Batarya) Seddülbahir’de Soğanlıdere’ye yerleştirildi. Her ikisi de düşmanın başına çok işler açtı.

Dokuzuncu Motorlu Havan Bataryası’nın cepheye gelişinden kısa bir süre sonra, 13 ve 14 Aralık 1915 tarihlerinde tamamen Avusturyalılardan oluşan ve Topçu Yüzbaşı Karl Manouschek kumandasındaki bir 15’lik obüs bataryası da Uzunköprü’ye geldi. Bu batarya, (k.u.k 15 cm-Haubitzbatterie Nr 36) esasında 7. Kale Topçusu Alayı’na bağlı idi. Türklerin isteği üzerine bu bataryanın dört adet 15’lik M 14 sahra obüsleri Türk ordusunun emir ve komutasına verildi. Başlangıçta 2. Ordu’dan sağlanan atlarla, 18 Aralık’tan itibaren de 5. Ordu tarafından sağlanan mandalarla gece ve gündüz, kötü iklim ve yol şartları altında, yorucu ve ızdıraplı bir yürüyüşle 23 Aralık 1915 günü, Gelibolu Yarımadası’nda daha önce belirlenen Soğanlıdere’ye ulaşmış; kısa bir keşiften sonra Seddülbahir’de bulunan Fransız ve İngilizler’e 24 Aralık 1915 Noel gecesi ateş açmıştı. 36. Batarya, 9. Batarya’ya nazaran daha tehlikeli bir bölgede bulunuyordu. Hatta, burada başarısız bir düşman hava saldırısına da uğramıştı.

Yüzbaşı Manouschek’in 15’lik 36 numaralı obüs bataryası bir ay sonra, yani 24 Ocak 1916’da, gerek temsil bakımından, gerekse Türk topçu subay ve erlerinin eğitilmesi açısından, İstanbul’a hareket emri aldı. Batarya, 27 Ocak 1916’da Akbaş iskelesinden Alman şilebi Kerkyra’ya yüklendi ve 2 Şubat günü İstanbul’a ulaştı. (Bu konuda, Av-Mac. Askeri Ataşesi Pomianskowski, “1916 Şubatı’nda Gelibolu Yarımadası’ndan hareketle Uzunköprü’ye ulaştı. Oradan da trenle İstanbul’a sevkedildi” diye yazarak farklı bir bilgi sunmaktadır.) Enver Paşa da, bataryayı 7 Şubat 1916 günü ziyaret ederek kutlamıştı.

Batarya daha sonra Irak cephesine yollanmak istendi ise de, ulaşım güçlüğü ve cephane sevkiyatının zorluğu göz önüne alınarak bu düşünceden vazgeçildi. Bunun üzerine, 30Mart 1916 tarihinde bataryanın 5. Ordu’ya bağlı kalarak İzmir’e sevki kararlaştırıldı. Bu arada, iklime uyum sağlayamadığı için hastalanan iki subay ve 108 topçu eri, Nisan 1916’da yurtlarına geri gönderildi. Geri kalan iki Türk subayı ve 108 mürettebatla Yüzbaşı Karl Manouschek topçu eğitimi vermeye devam ediyordu.

İzmir limanına hâkim olan Kösten Adası (Uzun Ada), önceden İngilizlerce işgal edilmiş, İzmir Limanı ise Türkler tarafından mayınla kapatılmıştı. İngilizler Kösten Adası’na topçu yerleştirmişler, bir uçak hangarı kurmuşlar ve adanın batı tarafındaki küçük adalarda devamlı kalan savaş gemilerinin korunması için mayın ve ağlar koymuşlardı. Düşman monitörleri Uzun Ada’nın kuzeydoğu sahiliyle Menemen Körfezi arasında durarak İzmir’in eski istihkâmlarını, yani Yenikale’yi ve oradaki irtibat bataryalarını düzenli olarak ateş altına alıyordu. Aynı şekilde İzmir’den Urla’ya sahil boyunca giden şose yol sık sık dövülüyor; oradaki binalar ve köprüler tahrip ediliyor; gündüz gelip geçme engelleniyor veya durduruluyordu. Hatta, ahalisinin tamamına yakını Rumlardan oluşan Urla kasabası bile bir kaç defa gemi ateşine maruz kalmış ve hasara uğramıştı. Kasabadan yaklaşık 3 km uzaklıktaki Küçük Urla Limanı’nda bulunan birçok Türk deniz aracı ateşle batırılmış ve limandaki bir kaç ev de devamlı tehlikeden dolayı sahipleri tarafından en sonunda mecburen boşaltılmıştı.

Kösten Adası’nın (Uzun Ada) öncelikle İngilizlerin elinden alınması gerekiyordu. Bu nedenle, Güney Grubu emrine verilen ve Seddülbahir’de yerleştirilen Topçu Yzb. Manouschek komutasındaki 15 cm’lik obüs bataryası (Haubitzbatterie Nr.36) İzmir’e sahil savunması için gönderildi. Batarya İzmir’e sevk için 8 Nisan 1916 günü yine Kerkyra vapuruna yüklendi ve ertesi gün Bandırma limanına ulaştı. Oradan da trenle İzmir’e sevk edildi. 17 Nisan 1916 günü batarya İzmir Körfezi’ni korumaya hazırdı.

5 Mayıs 1916 sabahı saat 03’00’te toplar Kösten’de düşman gemilerinin demirlediği yerden 7,5 km mesafede bulunan ve Karaburun adı ile bilinen dağ çıkıntısına çıkarıldı. 5 Mayıs 1916günü gerek Kösten’den ve gerek uçaklar tarafından görülmemeleri için çok önemli hazırlıklarla gizlendiler ve 5/6 Mayıs 1916’da mevzi aldırıldı. 6 Mayıs 1916’da ateş baskını başladı.

Bir düşman torpido muhribi o anda bir keşif görevinden dönmekteydi ve adanın kuzeybatı tarafında demirlemiş olan iki monitörün yanında bulunuyordu. 30 numaralı monitor çeşitli isabetler aldı. İsabetlerin biri cephanelik kısmına rastladığından büyük bir patlama oldu. Ve gemi yavaş yavaş kıyıya vurarak tamamiyle parçalandı. Diğer monitor ise isabet alarak yoğun duman bulutları içinde çekildi. Hemen harekete geçen ve şiddetle ateş açan torpido muhribi ise körfezi terk ederek Midilli yönüne gitti.

Asıl mesele, bu topçunun himayesi altında, son zamanlarda üzerinde çadırlı ordugâhla bir havaalanı bulunan Kösten Adası’nı zapt etmekti. Düşman gemileri bu olaydan sonra, Midilli Adası’yla geceleyin sık sık irtibatta bulunan bu adanın limanında uzun müddet kalmaktan çekinmeye başlamıştı. Kösten Adası’na çıkarma yapmak için hazırlık Gülbahçe Körfezi’nde yapıldı. Bu hazırlıklar nedeniyle, tabiidir ki, biraz zaman geçti. Sonunda, 4 Haziran 1916 gecesi çıkarma teşebbüsünde bulunuldu. Ancak, sandallardan oluşan Türk filotillası Kösten Adası’nın güney ucuna askeri çıkardığı zaman anlaşıldı ki, ada İngilizler tarafından tahliye edilmişti. Uçak hangarları olduğu gibi bırakılmış, feda edilmişti. Kösten Adası işgal edildi ve tarafımızdan adanın tepelerine bataryalar yerleştirildi. Bundan başka Karaburun’un kuzey tepesine ve karşı taraftaki Menemen sahilinin ucuna da ayrıca topçu yerleştirilerek İzmir’in dış körfezinin girişi de kapatıldı. Bu şekilde bundan sonra İzmir ve civarındaki tahkimatın düşman tarafından ateş altına alınması imkânsız hale getirildi.

Kösten Adası, bu harekattan sonra savaşın sonuna kadar Türklerin elinde kalmıştır. Cesaretle uygulanan bu hareketin başarıya ulaşması, komutan olan Alman Binbaşı Lierau ile onun sadık yardımcıları ve bu arada özellikle Alman Bahriye Üsteğmeni Missuweit, Alman Üsteğmen Deisenger ve Avusturya-Macaristanlı Yüzbaşı Manouschek’in gayretleri ile gerçekleşmişti. Aynı şekilde, birçok Türk subayı da burada cesaretleri ve becerikli hareketleriyle başarının kazanılmasına hizmet etmişlerdi. Osmanlı resmî bildirisi bu cesurca olayı, kısaca birkaç sözcük ile duyururken Türkiye’de Almanca olarak yayınlanan tek gazete olan ”Osmanischen Lloyd” gazetesi de haberi şöyle yazılmıştı: “Madde 5 – Kafkasya: Kösten Adası tarafımızdan işgal edilmiştir.”

Kösten Adası’nın fethi tamamlandıkdan sonra Yüzbaşı Manouschek iki kısma ayrılmış olan bataryasını tekrar birleştirdi, 29 Haziran 1916’da kıyıyı koruma görevi yapmak için Mordoğan’a hareket etme emri aldı. Harbiye Nezareti, Manouschek Bataryası’nın topları ve malzemeleriyle birlikte Kafkas Cephesine gönderilmesini Viyana’dan istemişti. Bu istek kabul edildiğinden toplar ve malzemeleri Türk ordusuna devredildi. 28 Haziran ile 25 Ağustos 1916 günleri arasında İzmir’de Yüzbaşı Lechle kumandasında bir topçu eğitim birliği tarafından eğitilen Topçu Yüzbaşı Kemal Efendi komutasındaki Türk topçuları bataryayı malzemeleriyle birlikte 1 Eylül 1916’da teslim aldı. Bu andan itibaren bataryanın adı “9. Osmanlı Ağır Obüs bataryası” olarak değişti. Boşta kalan Manouschek ve mürettebatı da İstanbul’a döndüler, Ekim ayı başında yeni toplar ve malzemelerle donatıldılar. Bu sırada Romanya ile savaşa tutuşulduğundan, batarya Romanya cephesinde görevlendirilen 26. Türk Tümeni emrine verildi ve 1-3 Aralık 1916 tarihlerinde Romanya cephesine hareket etti.

Bataryanın Romanya cephesindeki hizmeti 8 ve 12 Haziran 1917 tarihlerinde trenle İstanbul’a yapılan sevkiyatla son buldu. Batarya, İstanbul’dan Kerkyra vapuruna yüklenerek önce Bandırma’ya sonra da Çanakkale’ye gönderildi ve 27 Haziran’da, Bozcaada (Tenedos) karşısında, Anadolu kıyısında, Kumburnu’na intikal etti. Bu intikalin nedeni Bozcaada’yı top atışlarıyla taciz etmekti. 4 Temmuz 1917 günü Türk 10,5’luk obüs bataryalarıyla beraber açılan ateşten takriben iki saat sonra iki İngiliz torpidobotu gelerek karşı ateşe başladı. Taraflar arasında bir süre topçu düellosu devam ettiyse de İngiliz torpidoları çekilmek zorunda kaldılar. Ertesi gün HMS Juno kruvazörü bir monitörle gelerek mevzilerimizi top ateşine tuttu. Karşılıklı topçu düellosu 8 Temmuz’a kadar sürdü. Bu arada Bozcaada’daki telsiz istasyonu top atışları sonucunda tahrip edildi.

Manouschek’in bataryası 1918 yılı içinde de hiç bir şey yapmadan bulunduğu yerde kaldı. Bu boşta kalış Manouschek’i sıktığından Filistin cephesinde savaşan diğer Avusturya-Macaristan topçularına bir katkı sağlamak amacıyla birçok defa Filistin’e gönderilmesi isteğinde bulundu. Mareşal von Sanders Paşa da bu isteğe olumlu bakıyordu. Ancak nakil isteği Osmanlı Harbiye Nezareti tarafından uygun bulunmadı. Batarya, 1918 yılının Ekim ayında İstanbul’a çağrıldı ve 27 Ekim 1918’de Avusturya-Macaristan Euxina Kumpanyasına ait Stella isimli vapura yüklenerek Kırım’da bulunan Odessa’ya hareket etti. Odessa’dan da yurduna geri döndü.

KAYNAKÇA
1- JUNG, Peter – Der K.u.K. Wüstenkrieg – Österreich-Ungarn im Vorderen Orient 1915 – 1918, Verlag Styria, 1992, s.48
2- POMIANKOWSKI, Joseph – Der Zuzammenbruch Des Osmanischen Reiches, Erinnerungen An Die Türkei Aus Der Zeit DesWeltkriges, 1928 , s.256
3- SCHWEDER, Paul – Im Türkischen Hauptquartier, (Çanakkale Cephesinde Türklerin Genel Karargâhında), Eşref Bengi Özbilen (çev.), Yeditepe Yayınları, İstanbul, 2012 s. 57-60.
4- SANDERS, Liman von – Türkiye’de Beş Sene, Çev. Şevki Yazman, Burçak Yay. s.142-146
5- POMIANKOWSKI – age., s 257.
6- JUNG – age., s.142. .

Osman Karatay, “Etelköz: Ortanca Macar Yurdu Hakkında Yeni Bazı Tespitler”, Belleten, Cilt LXXVIII, Sayı 281 (Nisan 2014), s.41-91.

Erika Hancz, “Osmanlı Kaynaklarına Göre Kanuni Sultan Süleyman’ın Sigetvar’daki Otağ Yeri, Ölümü ve Türbesi / Nagy Szülejmán Szultán Szigetvár környéki sátorhelye, halála és síremléke az oszmán írott forrásokban”, Kanuni Sultan Süleyman’ın Sigetvar’daki Hatırası – Szülejmán szultán emlékezete Szigetváron, Editör / Szerkesztő: Dr. Pap NorbertMediterrán és Balkán Fórum VIII. évfolyam – Különszám, 2014, s.55-71.